Skuteczne wsparcie psychologiczne w chorobie

Leczenie nie jest po prostu  naprawianiem tego, co zniszczone,
to jest kształtowanie tego, co jest w nas najlepsze.
( Seligman 1998, za: Trzebińska, s. 135)

Choroba stanowi dla człowieka sytuację nową, nieprzewidywalną. Destabilizuje dotychczasowy sposób funkcjonowania. Chory tracąc kontrolę nad swoim ciałem, doświadcza poczucia niepewności, bezsilności i bezradności. Pojawiają się pytania o przyszłość, pracę zawodową, rodzinę oraz własne marzenia. Do głosu dochodzą: gniew, złość, poczucie winy, czy wstydu w obliczu przeciwności i ograniczeń.

Od początku diagnostyki do postawienia rozpoznania mija czasem wiele lat. Wynikły z tego przewlekły stres powoduje błędne koło i jeszcze mocniej obniża zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne.

Chwiejne stany w trakcie poszukiwania diagnozy, leczenia medycznego, remisji i rehabilitacji wymagają fachowej pomocy psychologicznej, której głównym celem jest pomoc choremu w zrozumieniu emocji, z jakimi się styka. Jakość życia w chorobie zależy od jej przebiegu oraz wielu różnych czynników, takich jak: wiek, płeć, pełnione role społeczne, wcześniejsze wydarzenia, możliwości adaptacyjne oraz umiejętności  radzenia sobie z trudnościami, a także uzyskane wsparcie. Zadaniem psychologa jest stworzenie przestrzeni, w której pacjent w takiej sytuacji poczuje się bezpieczny, ważny i będzie miał możliwość podzielić się tym, co go niepokoi, martwi lub czego nie rozumie. Wizyta u lekarza wiąże się z szeregiem emocji: od stresu przez poczucie niepewności lub niechęci aż po nadzieję.  Czasem kontakt lekarza z pacjentem dla osoby chorej jest niewystarczający. Pacjent nie zawsze jest w stanie zapamiętać szczegóły wizyty lub powiedzieć o swoich wszystkich dolegliwościach. Zbyt krótka rozmowa może wzbudzić poczucie zlekceważenia lub obawę o umniejszanie znaczenia jego chorobie.  

Psycholog uzupełnia wizytę lekarską o wyjaśnienie przeżyć w trakcie choroby, a także ich zależności od jej przebiegu. Pozwala to także zweryfikować, czy informacje przekazane przez lekarza są zrozumiałe dla chorego, jak również to, czy pacjent opowiedział o wszystkich ważnych dolegliwościach, które mu towarzyszą. Działanie psychologa może przyczynić się do poprawy jakości życia pacjenta przez kształtowanie u chorych umiejętności niezbędnych w radzeniu sobie z chorobą oraz jej skutkami, a także nawyków wzmacniających zdrowie somatyczne. Chory ma pełne prawo odreagować emocje z pomocą specjalisty, zbudować adekwatny obraz choroby i zwiększyć swoją kontrolę nad jej skutkami. Obraz własnej choroby kształtuje wiedza, własne samopoczucie, objawy a także wyobrażenia, opinie, czy przypuszczenia, którymi dysponuje człowiek w momencie zachorowania. Wpływa na nastawienie pacjenta w procesie zdrowienia oraz oddziałuję na zachowanie, jakie podejmuję pacjent w związku z wystąpieniem choroby przewlekłej. Pomoc psychologiczna obejmuje nie tylko pacjenta, ale również bliskich osoby chorej. Przewlekłe schorzenie dezorganizuje życie rodzinne. Zmiany, wyzwania, trudności wpływają na funkcjonowanie systemu rodzinnego i profesjonalne wsparcie psychoterapeutyczne pomaga nakierować chorego na pokonanie barier w relacjach osobistych zaistniałych przez chorobę.

Myśli, emocje oraz zachowanie wpływają na postrzeganie własnej choroby przez pacjenta. Zmiana  wyglądu wywołuje lęk przed oceną i napiętnowaniem. Obwinianie siebie za przyczynę choroby może spowodować wycofanie się z relacji społecznych i ograniczenie kontaktów. Oprócz emocjonalnych trudności pacjentowi doskwierają uciążliwe, towarzyszące nieustannie doznania fizyczne, jak ból i zmęczenie. Zmniejsza to poczucie sprawstwa i kontroli w życiu. Dotychczasowe sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją stają się niewystarczające. Takim wymaganiom ciężko sprostać samemu. Badania przeprowadzone przez Lamers i współpracowników (Lamers i in., 2012) wykazały znaczenie dobrostanu emocjonalnego w procesie zdrowienia. Koncentracja na odpowiednim ukierunkowaniu sposobu myślenia jako na aspekcie poznawczym pomaga w radzeniu sobie z  przykrymi, silnymi emocjami, takimi jak lęk, gniew i poczucie winy. Dodatkowo wzmacnia zaangażowanie w leczenie.

Adaptacja do choroby przewlekłej wspomagana terapią zwiększa poczucie zdolności do radzenia sobie z przeciwnościami, jak również prowadzi do pozytywnych emocji. Osoba dotknięta chorobą czuje się bezpiecznie wiedząc, że w przyszłości wsparcie również będzie dla niej osiągalne. Ważne jest, by pomoc psychologiczna była dostępna oraz dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta i jego bliskich. Tylko wtedy jest w stanie realnie poprawić jakość życia chorego.

Bibliografia:

Psychologia zdrowia nowe wydanie 2020 , H.Sęk , I. Heszen-Celińska, wyd. PWN;

Pomoc psychologiczna chorym somatycznie, L. Zabłocka- Żytka, E. Sokołowska, wyd. Difin;

Poradnictwo psychologiczne, Cz. Czabała, S.Kulczyńska, wyd. PWN;

Artykuł Lamers i in. (2012):