Depresja i jej współwystępowanie z chorobami somatycznymi
Proces związany z fizycznym cierpieniem w chorobie somatycznej, długo trwającą diagnozą i skutki, jakie on niesie dla funkcjonowania w społeczeństwie, są istotne dla naszej psychiki. Przeżywamy momenty bezsilności, smutku, załamania, osamotnienia, być może poczucia winy z powodu choroby. Uznajemy taki stan za normalny – bo czego od życia może oczekiwać tak poważnie chory? Bagatelizujemy objawy, jakie wysyła nam nasza psychika – bo przecież to choroba somatyczna, z którą się zmagamy jest prawdziwym i jedynym problemem zasługującym na uwagę.
Czy na pewno?
Rozpowszechnienie depresji
Depresja stanowi jedno z najbardziej rozpowszechnionych obecnie zaburzeń psychicznych, przez co nazywana jest “chorobą XXI wieku”. Według badania Global Burden of Disease prowadzonego przez Institute for Health Metrics and Evaluation, zaburzenia depresyjne w 2019 roku były drugimi po zaburzeniach lękowych najczęściej występującymi zaburzeniami psychicznymi.
W Polsce chorowało na nie ponad 3% osób, a na świecie około 3,8% populacji. Wśród osób powyżej 20. roku życia liczba ta sięga 5%. Nie zapominajmy o tym, że jeszcze więcej osób nigdy nie podda się diagnozie, zatem liczby te są niedoszacowane.
Objawy depresji – ICD-10
Do stwierdzenia występowania epizodu depresyjnego, według kryteriów diagnostycznych Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) należy stwierdzić występowanie dwóch z poniższych objawów, utrzymujących się przez przynajmniej dwa tygodnie:
· obniżenie nastroju,
· utrata zainteresowań i anhedonia – czyli brak odczuwania przyjemności,
· mniejsza energia lub mniejsza wytrzymałość na zmęczenie,
oraz dwa lub więcej objawów takich jak:
· trudności w skupieniu uwagi,
· obniżenie samooceny,
· odczuwanie winy, czucie się bezwartościowym,
· pesymistyczne postrzeganie przyszłych wydarzeń,
· myśli bądź zachowania suicydalne lub zachowania autoagresywne,
· problemy ze snem,
· zmniejszenie apetytu.
Choroba całego organizmu
Objawy depresji wiążą się nieodłącznie z neuroprzekaźnictwem w naszym organizmie. Wiązane są przede wszystkim z rolą serotoniny, noradrenaliny i dopaminy. Każdy z wymienionych neuroprzekaźników pełni funkcje regulujące zarówno działanie biologicznych układów w naszym ciele, jak i wpływa na to, co zazwyczaj kwalifikujemy jako bardziej subiektywną część naszego funkcjonowania – a więc nastrój i emocje. Ich nadmiar bądź niedobór, albo niewłaściwe działanie, może prowadzić do zaburzeń zarówno somatycznych, jak i psychicznych – ponieważ obie te sfery stanowią funkcjonalną jedność.
Stąd wypływa bardzo ważny wniosek: depresja nie jest jedynie “chandrą” czy “gorszym humorem”. Stanowi chorobę całego organizmu i może dawać różne objawy – związane z naszym nastrojem i zachowaniem, jak i dolegliwościami ze strony ciała.
Nieleczona może prowadzić do śmierci.
Depresja a choroby somatyczne – częstość współwystępowania
Badania pokazują, że u osób chorych somatycznie istotnie statystycznie częściej występują objawy depresji niż w populacji ogólnej, a choroba somatyczna wydaje się być czynnikiem ryzyka zachorowania na depresję.
Spośród chorób somatycznych depresja współwystępuje najczęściej z:
· Chorobą Parkinsona (51%)
· Zespołami bólowymi (50%)
· Nowotworami złośliwymi (20-40%)
· Chorobami tarczycy (20-30%)
· Cukrzycą (10-27%)
· Zawałem serca (16-28%)
· Udarem mózgu (23-35%)
· Chorobą niedokrwienną serca (17-20%)
· HIV/AIDS (12%)
· Chorobą Alzheimera (11%)
Co stanowi zdecydowanie większą częstość występowania niż zdiagnozowane 5% w populacji ogólnej!
Wzajemne oddziaływanie na siebie depresji i chorób somatycznych
Jako, że nasze ciała są mechanizmami niesamowicie złożonymi, rzadko kiedy jedno wydarzenie w nim zachodzące pozostaje bez wpływu na resztę.
Okazuje się, że obecność objawów depresyjnych jest związana między innymi z wysokim ryzykiem zachorowalności na choroby układu krążenia, szybszą progresją AIDS, znaczącym utrudnieniem kontroli glikemii przy cukrzycy, zwiększoną umieralność z przyczyn krążeniowych oraz większą umieralność ogólną.
Niekorzystna zależność działa niestety również w drugą stronę. Okazuje się, że zarówno procesy patofizjologiczne. jak i same objawy i powikłania choroby somatycznej mogą stanowić przyczynę niekorzystnego przebiegu depresji oraz osłabionej odpowiedzi na jej leczenie. Wyniki badań wskazują na to, że im większe nasilenie choroby somatycznej, tym leczenie depresji okazuje się mniej skuteczne.
Oprócz organicznych konsekwencji chorób somatycznych i depresji, należą do nich również czynniki psychologiczne, związane z postrzeganiem swojej sytuacji, samopoczuciem oraz zachowaniem związanym z dbaniem o swoje zdrowie i z leczeniem się.
Czy więc zachorowanie na depresję od razu oznacza wyrok skrócenia życia? Może w takim razie lepiej nie wiedzieć, jeśli nic nie da się z tym zrobić? Co daje nam właściwie zdiagnozowane zdrowie psychicznie, kiedy chorujemy somatycznie?
Zaczynając od farmakoterapii, odpowiednia diagnoza psychiatryczna daje możliwość trafniejszego doboru leków. Choć leki przeciwdepresyjne mogą działać niekorzystnie na przebieg choroby somatycznej, to wiele z nich może także oddziaływać korzystnie na leczenie jej objawów, np. wykazywać działanie przeciwbólowe w neuropatiach, fibromialgii czy migrenach lub redukować uderzenia gorąca u kobiet z zaburzeniami hormonalnymi.
Także psychoterapia odgrywa tutaj ważną rolę. Często w depresji u osób chorych somatycznie występują takie objawy, do wyleczenia których nie wystarczy farmakoterapia, a potrzebny jest pewnego rodzaju wysiłek poznawczy. Zaliczają się do nich objawy lękowe, obniżona tolerancja stresu, trudności adaptacyjne, nieprawidłowe nawyki i wzorce zachowań (jak palenie tytoniu czy życie pod presją czasu). Poszczególne objawy depresji u osób chorych somatycznie mogą mieć zarówno przyczyny wewnętrzne, związane z zaburzeniami w neuroprzekaźnictwie pod wpływem choroby somatycznej, jak i zewnętrzne, a więc mieć charakter reaktywny, w odpowiedzi na wydarzenia życiowe.
Takie osoby mogą odnieść więcej korzyści z opieki psychologicznej niż z samej farmakoterapii. Kontakt terapeutyczny może pomóc w funkcjonowaniu w sferze emocjonalnej i poznawczej, odbudować pozytywny obraz siebie czy odnaleźć nadzieję potrzebną do dalszego funkcjonowania.
Podsumowanie
Depresja stanowi jedno z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń psychicznych. Szczególnie narażone są na nią osoby chorujące somatycznie. Długotrwały proces diagnozy i zmagania z dolegliwościami fizycznymi może dodatkowo stanowić czynnik nasilający negatywne emocje, stanowiące jeden z objawów depresji. Również same patomechanizmy choroby somatycznej i farmakoterapia mogą przyczyniać się do występowania jej symptomów. Z drugiej strony samo występowanie depresji zwiększa predyspozycje do pojawienia się chorobt somatycznej. Ze względu na powiązania funkcjonowania ciała i psychiki, depresja stanowi chorobę całego organizmu, która wymaga leczenia. Odpowiednia interwencja farmakologiczna i psychoterapeutyczna może poprawić jakość życia, a co za tym idzie – funkcjonowania zarówno psychospołecznego, jak i fizycznego.
Jeśli zauważasz u siebie objawy depresji, nie wahaj się poprosić o wsparcie specjalisty.
Tutaj znajdziesz pomoc w kryzysie: https://niezdiagnozowani.com/strefa-pacjenta/pomoc-psychologiczna/
Źródła
Raport Narodowego Funduszu Zdrowia (2020) “NFZ o zdrowiu. Depresja.”
Dominika Dudek i Marcin Siwek (2007) “Współistnienie chorób somatycznych i depresji”
Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx). https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/ (dostęp 29 lutego 2024).
