Mutyzm wybiórczy – długa droga do rozpoznania
Twoje dziecko nie mówi w przedszkolu lub w szkole, mimo że w domu zachowuje się swobodnie? Przyczyną wcale nie musi być nieśmiałość. Mutyzm wybiórczy to rzadkie zaburzenie zdolności mowy, a jego rozpoznanie poprzedza zazwyczaj wędrówka po wielu specjalistach. Dotyka ono głównie najmłodszych, ale i dorosłych. Niewiedza o istnieniu schorzenia opóźnia rozpoznanie nawet o kilka lat. Brak szybkiego leczenia niesie ryzyko poważnych powikłań w rozwoju dziecka.
Pierwsze objawy choroby mają miejsce w dzieciństwie. Najmłodsi dotknięci przypadłością nie mówią w specyficznych sytuacjach jak np. w przedszkolu, w szkole, wśród nauczycieli lub innych dzieci. W domu dla odmiany potrafią swobodnie rozmawiać i nie wykazywać żadnych zaburzeń mowy. Dzieci z mutyzmem wybiórczym mają często charakterystyczną postawę ciała. Trzymają pochyloną głowę, ramiona zgięte do przodu, wyprostowany kręgosłup i napięte mięśnie. Trudno o dostrzeżenie jakichkolwiek emocji na twarzy. Dziecko nie podtrzymuje kontaktu wzrokowego, jednocześnie obserwuje otoczenie. W zachowaniu dominuje bierność i wycofanie się z relacji społecznych. Aktywność ruchowa poza domem rodzinnym jest znikoma. Pierwszego opisu schorzenia podjął się w 1877 r. Adolf Kussmaul – niemiecki lekarz, natomiast termin „mutyzm wybiórczy” zapoczątkował psychiatra – Moritz Tramer. Podkreślił tym samym mechanizm choroby, czyli nieintencjonalną selekcję sytuacji, w których jest się zdolnym do mówienia, a w których już nie. Wśród zagranicznych blogerów można znaleźć ciekawe refleksje i wspomnienia osób, które otarły się o chorobę w przeszłości lub cierpią na nią do dziś. – „Od małego miałam wrażenie, że mój mózg ma dokładnie zakodowane i posegregowane sytuacje, w których mogę mówić, a w których nie. Potrafiłam swobodnie rozmawiać z przyjaciółką i nie być w stanie rozmawiać z przyprowadzonymi przez nią nowymi koleżankami. To nie było celowe, tylko mimowolne. Do tego nie mogłam dać się ponieść spontaniczności z obawy przed zbyt dużą liczbą zaczepek znajomych, które ujawnią moją chorobę.” – wspomina czterdziestokilkuletnia autorka zagranicznego bloga „Diary of Selective Mute”, która do dziś odczuwa skutki schorzenia.
Kryteria diagnostyczne mutyzmu
Schorzenie kwalifikuje się do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. opracowanej przez WHO oraz do DSM V – klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Przyczyny mutyzmu wybiórczego mogą być wielorakie. Na chwilę obecną chorobie nie przypisano jednej i konkretnej etiologii. Naukowcy poszukujący źródeł schorzenia stworzyli kilka teorii. Według jednej z nich za rozwój mutyzmu odpowiada interakcja czynników biologicznych i środowiskowych oraz indywidualnych predyspozycji (Viana, Beidel, Rabian, 2009). Przyczyny biologiczne to m.in. organiczne uszkodzenie mózgu, najczęściej okołoporodowe, opóźniony, dysharmonijny rozwój psychoruchowy, zaburzenia rozwoju mowy. Ryzyko schorzenia wzrasta, gdy z predyspozycjami biologicznymi współistnieje w trakcie kształtowania mowy szczególna podatność na zranienia psychiczne (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beiser, 2012). Istotną rolę mogą też odgrywać predyspozycje genetyczne. Niektóre badania potwierdziły występowanie u rodziców chorych dzieci zaburzeń lękowych (Viana, Beidel, Rabian, 2009, Black, Uhde, 1995). Ciekawe wyniki uzyskali Vian, Beideel i Rabian (2009), wskazujące na wychowanie w rodzinie dwujęzycznej i imigrację jako sytuacje zwiększające ryzyko rozwoju mutyzmu wybiórczego. Ten kierunek wymaga jednak przeprowadzenia dalszych badań.
Statystycznie choroba dotyka najczęściej dzieci w wieku 3-6 lat. Niestety od pojawienia się pierwszych objawów do wizyty u specjalisty mija często kilka lat, ponieważ rodzice dziecka nie są świadomi, że schorzenie istnieje. Kryteria diagnostyczne są regulowane przez klasyfikacje ICD-11. oraz DSM V. Zgodnie z ich wytycznymi diagnozę mutyzmu wybiórczego można postawić, gdy:
- Pacjent nie mówi w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo odzywania się w innych sytuacjach.
- Zaburzenie trwa dłużej niż 4 tygodnie.
- Wykluczono alternatywne rozpoznania, jak: schizofrenia, mutyzm przejściowy jako skutek lęku separacyjnego u małych dzieci oraz zaburzenia ze spektrum autyzmu.
- Schorzenie pogarsza osiągnięcia szkolne i edukację.
- Brak znajomości języka mówionego nie jest przyczyną zachowania.
Pierwsze kroki w celu uzyskania diagnozy to wizyta w poradni psychologiczno-pedagogicznej (PPP) lub innej poradni, w której przyjmuje psycholog. Często do poradni kieruje dziecko szkoła / przedszkole. Zdarza się, że pierwsze konsultacje psycholog wykonuje na terenie placówki oświatowej. W poradni wykonuje się wstępne badanie psycho-pedagogiczne. Uzyskane wyniki dostarczają istotnej informacji dla psychiatry w dalszych etapach diagnostyki.
Jeśli jednak czas oczekiwania na spotkanie w poradni jest zbyt długi, a dostęp do badań wstępnych jest utrudniony, to można udać się od razu do psychiatry. Przeprowadza on z rodzicem wywiad nt. etapów rozwoju dziecka i zaobserwowanych trudności. Dodatkowo na wizycie ocenia się również reakcję dziecka na obcą osobę. Dodatkowe informacje ważne dla psychiatry w postawieniu diagnozy to:
- opinia ze szkoły/ przedszkola/ zajęć dodatkowych (jeśli dziecko na takie uczęszcza)
- ew. opinie psychologa, logopedy, pedagoga,
- nagrania luźnej zabawy (aby pokazać sytuację w której dziecko mówi swobodnie, choć czasem udaje się psychiatrze to zaobserwować np. w poczekalni)
Po wystawieniu diagnozy rodzicowi i dziecku przysługują następujące zaświadczenia:
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dla celów zespołu orzekającego dla PPP (najczęściej do pobrania na stronie poradni), z zaznaczoną potrzebą:
– o wczesnym wspomaganiu rozwoju dla dzieci przedszkolnych (niezbędne bywa napisanie przez psychiatrę informacji – o tym, że dziecko jest niepełnosprawne),
– o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym dla dzieci szkolnych (aby zmniejszyć wątpliwości poradni co do zasadności przyznania w/w kształcenia warto poprosić lekarza o zamieszczenie informacji o zaburzeniach lękowych, nie tylko użycie w diagnozie słów „mutyzm wybiórczy”) - zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dla potrzeb zespołu orzekającego niepełnosprawność – do pobrania na stronach miejskich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Leczenie
Chory dotknięty mutyzmem wybiórczym powinien być leczony zarówno przez psychiatrę, jak i psychologa. Brak interwencji to ryzyko powikłań i zaburzeń w rozwoju oraz w życiu społecznym. Postępujący mutyzm skutkuje m.in. rozwojem depresji u dziecka, tikami, zaburzeniami jedzenia, mimowolnym moczeniem i zaburzeniami lękowymi, opóźnionym nabywaniem kompetencji językowych. Choroba obniża jakość relacji społecznych i kontaktów towarzyskich. Nadzieję dla chorych i ich rodzin niosą statystyki. Objawy ustają u około 30% dzieci jeszcze w szkole podstawowej. Rokowanie jest tym lepsze, im młodsze było dziecko w momencie pierwszych objawów i im krótszy był czas pomiędzy ich trwaniem a rozpoczęciem terapii. Bardzo ważnym warunkiem powodzenia leczenia jest sytuacja rodzinna dziecka i środowisko jego wychowania. Dysfunkcyjni rodzice, niewspółpracujący ze specjalistami w znaczny sposób hamują skuteczność pracy terapeutów.
Źródła:
Mutyzm wybiórczy | diagnoza i skuteczna terapia | mutyzm.org.pl
